Update van het werk voor Kasteel de Haar. De napoleon, een van de vier rijtuigen in dit restauratieproject van de Stichting Hippomobiel Erfgoed, had last van losse spaken. De wielen zijn te droog geweest. Platweg vergeleken met een auto: de wielen zijn niet meer in balans, gammel bovendien. Daarvoor restte maar één ding: de ijzeren wielbanden iets inkorten en er opnieuw omheen krimpen.

Het is misschien wel het bekendste klusje van de wagenmaker, waarbij de wielband in het smidsvuur wordt verhit om te laten uitzetten. Het uitzetten geeft net dat beetje ruimte, dat nodig is om de band om een houten wieln te leggen. Nadat het ijzer met veel koud water is afgekoeld, krimpt het ijzer zich vast om de houten velg. Dat is geen hogere wiskunde voor nodig, wel groot vakmanschap, want komt de band te heet uit het vuur, dan verbrandt het hout, is de band nog te koud, dan kun je hem er alleen met geweld omheen slaan. Piet Stolk is misschien wel de laatste die hiervoor zo veel gevoel heeft, dat na het opnieuw omleggen de oude verf nog onbeschadigd op rijtuigwiel is gebleven.

“Wij denken niet in tijd, wij denken in hoe gaan we deze klus goed klaren. En zijn dan blij als het verloopt volgens plan. Of stellen anders het plan bij”, klinkt het weinig zakelijk op de vraag hoe lang het duurt om vier wielen opnieuw te ‘krimpen’. De eerste vraag is, is het oude rubber op de wielen van de napoleon te behouden? “Rubber verteert”, zegt restaurator Maria Stolk nuchter en constateert dat het oude rubber verloren zal gaan. “Het overleeft eenvoudig het uit het ijzeren profiel trekken en later weer inpersen niet.” Wat gelijk een tweede vraag oproept, of het opnieuw krimpen van de wielbanden noodzakelijk is voor dit museumstuk. Daar heeft de restauratiecommissie zich over gebogen. Het oordeel is dat zo’n rijtuig alleen de volgende eeuw gaat halen op stevige wielen, dus een goed fundament. Een monumentaal gebouw zonder goede fundering zakt vroeg of laat ook in elkaar. Het is een noodzakelijk.
Maar Stolk krijgt als opdracht om de schade aan het oude tot een minimum te beperken. “Om de historische lak zo veel als mogelijk te beschermen, hebben we vooraf een watervaste reversibele beschermlaag aangebracht. Die haal je er na afloop weer af. Verder moet de ijzeren wielband perfect rond zijn, nadat deze iets is ingekort”, weet Maria, die haar man Piet helpt als deze de gloeiende wielband om het houten wiel legt. “Als hulpje moet ik moet goed kijken of er vlammetjes ontstaan en die snel blussen, niet te veel, want de band ligt dan vaak nog niet helemaal goed. Alleen even doven. Maar ook het gloeiend hete water kan schade geven aan de lak. De lak kan daardoor wit uitslaan. Nee, we koelen niet met heet water, dat raakt vanzelf verhit.”

Nadat de wielen weer stevig in elkaar steken, komt er nieuw rubber op. “Gelukkig hadden wij de speciale maat van de napoleonwielen nog op voorraad. Rubber inpersen is zwaar werk, zelfs met onze eigengemaakte persmachine. Belangrijk is dat je het hielprofiel van de ijzeren band volledig vult met rubber. Je moet niet aan het rubber trekken tijdens het inleggen, maar het er juist in zien te duwen. Doe je dit niet, dan ontstaat na verloop van tijd een ruimte tussen de twee uiteinden.”
De firma Stolk heeft vertrouwen in de kwaliteit van het werk: “Hoe lang het wiel opnieuw meegaat? Ja, dat is geheel afhankelijk van hoe je ermee omgaat. Zet je het rijtuig in de tuin, dan schat ik twee jaar. Netjes in een koetshuis zonder verwarming en houtworm, wellicht nog eens honderd jaar.”

De vier rijtuigen in dit project komen uit het beheer van Borg en Nationaal Rijtuigmuseum Nienoord en gaan over in langdurig bruikleen door Kasteel De Haar. Dit project is mede mogelijk gemaakt door VZW Pater David, Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Bonhomme Tielens, VSB Fonds, Mondriaan Fonds en Stichting kasteel de Haar. De Stichting Hippomobiel Erfgoed begeleidt de uitvoering en verzorgt de communicatie.

Met de klok mee: het inkorten van de ijzeren wielband, het aan elkaar
lassen van de wielband, het verhitten en het afkoelen van de band,
nadat deze gloeiend om het houten wiel is gelegd.
(klik op het beeld om te vergroten)

foto boven: het opnieuw inpersen van rubber.