De landauer is af. Het kostte 15.180 wattenstaafjes – recyclebaar. Een half jaar stond er voor in de planning, een kleine twee jaar heeft de restauratie van het kapitale rijtuig geduurd. Van de vijf gerestaureerde rijtuigen van Kasteel de Haar is het werk aan de landauer verreweg het meest gecompliceerd gebleken. Gebroken kapspanten, aangevreten door muizen en motten, een deur die op half zeven hing, lampen kapot en muurvast, veren doorgezakt, de lijst van mankementen was schier oneindig, waardoor één van Nederlands mooiste rijtuigen niet meer toonbaar was voor het publiek. Daar komt verandering in, nu het klaar staat voor transport naar het Utrechtse kasteel, waar iedereen het volgend jaar in het stallencomplex mag bewonderen.

De landauer is zo vlak voor het einde van de 19e eeuw gebouwd in de prestigieuze fabriek Million & Guiet in Parijs voor het echtpaar Étienne van Zuylen van Nyevelt van de Haar en Hélène de Rothschild. Bijzonder aan het rijtuig is het ontwerp, waarbij de kast is opengewerkt (ajour) en op de panelen een fijn patroon van gevlochten rotan is geschilderd, het zogenaamde canework.
“Natuurlijk wisten we vooraf dat dit rijtuig een grote en complexe klus zou worden”, zegt restaurator Maria Stolk over de laatste stappen van de restauratie, “want het hele rijtuig, maar met name het canework was immers bedekt met een dikke laag bruine vernis. En deze vernislaag bleek ook nog eens erg moeilijk oplosbaar te zijn. Het bleek al snel een echt monnikenwerk waarbij je je uren maar niet meer telt.” Voor de begroting stond een vol ‘manjaar’ aan uren gepland en met meerdere specialisten die delen van de restauratie op zich namen, zou een half jaar een redelijke inschatting zijn geweest. Zo veel tijd namen gemiddeld ook de vier vorige restauraties van rijtuigen voor Kasteel de Haar in beslag. Maar dat viel in dit geval anders uit. “Er werd van iedereen véél geduld gevraagd, zeker ook van de opdrachtgever. Het is dan zaak om als restaurator niet je geduld te verliezen, waarvan ik bij andere restauraties nogal eens de nare gevolgen zie, dan is men genegen om over te stappen op snel schoonpoetsen met in oplosmiddelen doordrenkte doeken.” Maria Stolk trapte niet in de val van snel afraffelen en ging stoïcijns door met centimeter voor centimeter schoonmaken met een wattenstaafje, met als resultaat dat het zeldzame canework onbeschadigd is gebleven en schoon is. De teller staat op 15.180 wattenstaafjes – recyclebaar – die voor deze klus door haar hand zijn gegaan..
Het maken van twee missende kussens binnenin lijkt dan nog een sinecure. “Ik ben een hele dag op zoek geweest op een zolder bij een ledergroothandel en tussen de grote stellingen met hoge stapels leer vond ik na veel wikken en wegen acht huidjes geitenleer die in kleur en nerf het beste passen bij de originele saffiaan lederen stoffering. Bij de firma Stief in het Duitse Augsburg vonden we in de oude voorraad zes meter blauw passement in blauw. En zo werd het toch mogelijk twee kussens te maken die weliswaar geen 100% exacte kopieën zijn, maar het missende deel van het authentiek interieur toch goed aanvullen en niet storend werken. Het is misschien wel de laatste keer dat we zoiets konden doen, want Stief is gestopt wereldwijd zijn er geen andere toeleveranciers voor zulk fijn rijtuigpassement te vinden. Ook niet van bijvoorbeeld de kwasten voor de raamsingels of een kwastje voor het rolgordijn, die in de landauer van Kasteel de Haar misten. Die horen van zijde te zijn en niet van wol. Gelukkig toverde Jan Zijlstra, de conservator van het Nationaal Rijtuigmuseum, nog drie oude kwasten tevoorschijn uit het museumdepot in Leek.”

Aardig weetje: een dergelijke landauer kostte in 1890 nieuw zo ongeveer ƒ 3.000,-, de koetsier die er mee reed, had met een jaarsalaris van ƒ 500,- één van de best betaalde functies op Kasteel de Haar.

Wat nodig was…

10 meter lakense stof 100% wol in juiste kleur geverfd
5 meter lakense stof 100 % wol in dunnere kwaliteit in dezelfde kleur geverfd voor de raamkozijntjes
4 grote gave koehuiden plantaardig gelooid met stro-print
8 meter wit katoen voor tussen hemel
3 doosjes nageltjes in verschillende maten
8 huidjes saffiaanleer (= geitenleer)
25 meter speciaal voor dit rijtuig geweven smal passement met spiegel (katoen-zijde)
4 meter breed passement in bijpassend patroon uit oude voorraad Firma Stief Augsburg
30 oude pomponknopen
80 handgemaakte pomponknopen 100% wol gemaakt
1 meter zijde voor het rolgordijn, uit Frankrijk
3 meter zijde snoer voor het rolgordijn
1 klein zijde kwastje voor het rolgordijn
1 oude raamsingel
3 kwasten voor 3 raamsingels
2 meter geweven kussenband
4 meter blauw tapijt, 100% wol op kleur geverfd
1 meter bruin linoleum
1 meter met de hand bedrukt linoleum
1 groot en 1 klein handgemaakt glasraam, facet geslepen
1 plaat 25 jaar natuur-gedroogd essenhout
1 plaat 50 jaar natuur-gedroogd en gewaterd iepenhout
1,25 meter ijzer voor evenaar
1 plaat mahonie
1 mud smeedkolen
2 staven lood
253 zakjes grote en kleine wattenstaven (circa 15.180)

Dit rijtuig komt uit het beheer van Borg en Nationaal Rijtuigmuseum Nienoord en gaat over in langdurig bruikleen door Kasteel De Haar. Dit project is mede mogelijk gemaakt door VZW Pater David, Prins Bernhard Cultuurfonds, Mondriaan Fonds, Dinamo Fonds en Stichting kasteel de Haar. De Stichting Hippomobiel Erfgoed begeleidt de uitvoering en verzorgt de communicatie.

Klik hier voor de beeldengalerij van de restauratie stap-voor-stap en foto’s voor & na.