Punch & Pierette

Twee bonte tuigpaarden in het tandem: Punch & Pierette in 1925 op het concours in Arnhem. Eigenaar A.F.W. baron van Brakell van Stal Doorwerth. Het beeld van die opvallende dieren is reden genoeg om in de historie van deze ooit vermaarde stal -op de kruising van de Doorwerthsestraat en de Annalaan in Heelsum- te duiken.

Ergens rond 1900 gaf Anthon Franc Willem baron van Brakell aan zijn vader te kennen een luxe handelsstal te willen oprichten.
Zo verrees op het landgoed Doorwerth een koetshuis, met koetsierswoning, tuigenkamer, ontvangstkamer en stallen met boxen. Voor de dressuur was een overdekte manege onmisbaar. Alle gebouwen waren in de kleuren blauw en geel geverfd. En in navolging van die heraldische kleuren waren ook de tuigen uitgevoerd in (geel) messing. Op de voorgevel was een reclamebord aangebracht waarop, natuurlijk in blauw en geel, stond vermeld: Stal Doorwerth, Heelsum bij Arnhem, hofleverancier, handel in luxe rij-, tuig- en concourspaarden, cobs en pony’s, fokkerij van Hackney’s. Bij het gebouwencomplex werd een concoursweide aangelegd. De stallen waren gelegen aan een grintweg, Annaweg genoemd, naar de baronesse, moeder van Anthon. Deze weg was door de baron aangelegd en vormde een verbinding tussen de stallen en de grote straatweg. Het personeel, behorend bij de handelsstal, bestond uit een pikeur, een koetsier en een aantal stalknechten. Een windmolen zorgde voor het oppompen van water. Om beurten sliep een van de stalknechten in de brede gang tussen de paarden.
De naam Stal Doorwerth duikt voor het eerst op als in 1904 bij de Landbouwfeesten op Klarenbeek de 2e prijs van f 10 of een zilveren medaille, wordt toegekend aan een merrie van de stal Doorwerth. A.F.W. baron van Brakell is dan 22 jaar oud. Daarna is Stal Doorwerth een vaste verschijning in de kranten door het winnen van prijzen op concoursen. In 1907 verschijnt voor het eerst een advertentie voor de handel in luxe paarden, en het gaat goed met de zaken, er komt een telegram-adres: Stal Doorwerth-Renkum.
In 1923 bericht de krant over de opening van een nieuwe manege. Er is dan nog steeds een handel in luxe-, rij-, tuig- en concourspaarden, cobs en pony’s. Stal Doorwerth fokt ook Hackney’s. En de manege is nieuw. “Hiermede heb ik de eer mede te deelen dat er een manége aan mijn stal is toegevoegd, alwaar grondig rijonderricht door bekwame vakkundigen te bekomen is. Voorts prima rijpaarden te huur per uur, per dag en per maand en tevens gelegenheid tot stalling van pensionpaarden. Tarief op aanvrage verkrijgbaar”. Ook nieuw is de komst van de telefoon: Interc. Wageningen 332.

Tot 1926 gaat het goed met Stal Doorwerth. Dan verschijnt er in de krant een advertentie van notaris G. A. de Meester uit Heteren. “De notaris zal op vrijdag 8 Oct. 1926, v.m. precies 12 uur, in de stallen van Gebrs. Riemer, Walstraat, Arnhem, a contant verkopen voor de Stal Doorwerth, wegens opheffing van de manége: 10 rijpaarden van verschillenden leeftijd en kleur. Bezichtiging vanaf 9 uur ’s morgens vóór den verkoop. Extra toevoeging: De handel in luxe-, rij- tuig- en concourspaarden blijft op Stal Doorwerth bestaan.” Vier dagen later staat er in de krant dat de verkoping niet doorgaat en de manége blijft bestaan. Niet duidelijk is of er wel paarden onderhands zijn verkocht en dat de manege op kleinere voet wordt voortgezet.
Het zou dan nog vier jaar duren voor in april 1930 de notaris zo ongeveer de hele stal-inventaris verkoopt ‘wegens opheffing van de equipage en inkrimping van het bedrijf à contant en publiek’. Op de verkooplijst staan coupé’s, afrijbrik. sportbrik, spider, américain, victoria, showwagen, ponytonneau, dresseerkar, tandemkar, omnibus, fouragewagen, concourstuigen, garelen, teugels (alles één-, twee- en vierspan), trenzen, strengen, halsters, riemen, stangen, en stijgbeugels, dames-, heren- en kinderzadels, klokkenstel, bellen, paardendekens, ruiven, gereedschappen, divers leerwerk. Voorts een lift met toebehoren, kleerkasten en tuigenkapstok. Anthon van Brakell is dan 48 jaar oud.
Toch gaat de stal dan nog even door, want een maand later (in mei 1930) stelt Van Brakell een mailcoach beschikbaar voor de feestelijke herdenking ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan VVV Arnhem. Het rijtuig met vierspan is in de optocht bezet door leden van de Arnhemse Gymnastiekvereniging THOR in historische kledij.
In 1936 wint het paard Sylvano van Stal Doorwerth gereden door een baron Van Brakell. Niet duidelijk is wie nu het paard bereden heeft. Het zou zoon Johannes geweest kunnen zijn.
De stal heeft bovendien nog altijd een goede band met het koningshuis: na de eerdere levering van twee zwarte koetspaarden aan koningin Wilhelmina en een minipaardje voor prinses Juliana, krijgt prinses Beatrix in 1939 een pony van Stal Doorwerth. Het is de aanleiding voor een artikel in De Indische courant van 12 mei 1939: “Niet alleen in de stallen en in de wei staat hier op Doorwerth alles in het teken van het paard. Ook in het gastvrije woonhuis wordt het interieur allerwege beheerst door de schoonste overwinning van den mensen. Want een grote vitrine vol medailles en een tafel vol bekers spreken daar al evenzeer van als een dasspeld in den vorm van een hoefijzer en als een zilveren paardje op de kurk van een smakelijke flesch met port.”

In de Arnhemse Courant van 21 juli 1939 staat een slechte tijding: “Arnhem, 21 Juli. Te Doorwerth is, 57 jaar oud, overleden A.F.W. baron van Brakell van Wadenoyen en Doorwerth. Baron van Brakell was de kleinzoon van den laatsten bewoner van kasteel Doorwerth. Hij was eigenaar van den bekenden Stal Doorwerth, waarvan afkomstig is de pony, welke aan Prinses Beatrix op haar eersten verjaardag werd aangeboden. De begrafenis zal geschieden op Maandag a.s. te Doorwerth. Vertrek van het sterfhuis des namiddags te twee uur.”
De Stal Doorwerth haalt daarna nog een paar keer de Arnhemse Courant. Op 26-06-1944: “De wijze, waarop de heer Snippe van stal Doorwerth de beide Broomparks voorbracht, verdient aparte vermelding.” Broompark is in die tijd een beroemde Engelse Hackneyfokkerij. J. Snippe wordt hierna nog een paar keer genoemd als koetsier van de baron. Hij woont in de dienstwoning aan de Annaweg 12.
En dan wordt het stil. Het is oorlog, veel schaarste en alles op de bon. Voor stal Doorwerth valt het doek.

Lees aanvullend het verhaal over Gerrit Snippe.

(beelden Gelders Archief en Mario Broekhuis)